بسیار پیش آمده که خبری در ستون حوادث بسیار ما را متاثر کند و شدت شقاوت و سنگدلی مجرم آن حادثه، تا مدتها باعث بهت ما گردد. اما چیزی که کمتر بدان توجه میشود علل این حوادث است. مسلما هیچ کودکی در زمان تولد جانی و قاتل به دنیا نیامده ولی چرا دست به چنین اعمال جنون آمیزی می زند؟ و حتی شاید گاهی نیازمندی نیاز به کمک داشته باشد و یا حتی سالمند و یا نابینایی سرگردان بخواهد از خیابان عبور کند و افراد زیادی بی تفاوت از کنار آنها گذر کنند و یا مادری در کنج خانه سالمندان بغض آلود، چشمش به در سفید شود و تنها آرزویش دیدن بچه هایش باشد. با دیدن این صحنه های ناراحت کننده با خود میگوییم انسان ها چطور می توانند با آنها چنین رفتار کنند. و هزاران مثال های تلخ دیگر که متاسفانه اصلا کم نیستند. 

در این گفتار موجز سعی شده از دیدگاه روایات به بررسی علل «قساوت قلب» یا بعبارتی «سنگدلی» پرداخته شود. امام صادق علیه السلام می فرمایند: خدا را کیفرهائى است در دلها و بدنها، چون تنگى در معیشت، و سستى در عبادت، و هیچ کس را کیفرى چون سنگدلى نداده ‏اند.

1.گناه و معصیت

این عامل از اصلی ترین عوامل قساوت قلب محسوب میشود. حضرت علی علیه السلام میفرمایند: چشم ها[از اشک] خشک نمیشوند، مگر به دلیل سنگدلی و دل ها سخت نمیشود، مگر به سبب زیادی گناهان. توضیح اینکه شخصی که مرتبا مرتکب گناهان میشود، هر لحظه از رحمت خداوند دورتر شده و قلبش سیاه تر میگردد. گناه برای روح بمثابه ی میکروب و عفونت برای بدن میباشد. گناه زیاد و بدون توبه مانند گسترش عفونت در بدن است که اگر از آن جلوگیری نشود به مرگ بدن میزبان خواهد انجامید. با این تفاوت که مرگ روح بسیار ناگوارتر و وحشتناک تر از مرگ روح خواهد بودو میتوان گفت که اصلا قابل قیاس نیست.

2.غفلت از ذکر خدا

انسان ها معمولا هر لحظه به سمتی گرایش دارند و توجهشان به سمت خاصی است. انسان اگر به معنویات توجه کند مسلما این توجه باعث کمالش خواهد شد ولی اگر به خواهش و هواهای نفسانی توجه کند روح خود را تیره تر کرده است. خداوند به حضرت موسی علیه السلام فرمود: ای موسی! به زیادی مال شاد مشو، و ذکر مرا در هر حالی وامگذار؛ زیرا زیادی مال گناهان را فراموش سازد و ترک کردن ذکر من دل ها را سخت میکند. امام محمد باقر علیه السلام میفرمایند: مبادا غفلت ورزی که در آن، سنگدلی است.


3.ارتباط و همنشینی با افراد ناصالح

روانکاوان و روانشناسان به تاثیر گذاری محیط و اطرافیان در شخص اذعان دارند و بر آن صحه میگذارند به طوری که بسیاری از افراد آن را بارها تجربه کرده اند.در روایات زیادی از مجالست دنیاطلبان و گناهکاران نهی شده است. در روایتی از هم نشینی از افراد هرزه گوی تبهکار نهی شده و دلیل آن را چنین میفرماید: این افراد، کارشان را نیک جلوه میدهند و دوست دارند که انسان همانند آنان شود و در امور دنیایی و آخرتی کمکی به انسان نمیکنند. نزدیک شدن به این افراد باعث جفا کاری و قساوت قلب است و ورود و خروج بر آنان، باعث ننگ میشود.

4.آرزوهای طولانی و نامعقول

در حدیثی قدسی خداوند به حضرت موسی فرمود: ای موسی! در دنیا آرزوی خود را دراز مکن که دلت سخت میشود و سخت دل، از من دور است.

5.زیادی مالی که باعث دلمشغولی وغفلت شود.

همانطور که کسب مال باید از راه حلال باشد، باید صرف آن نیز در راه حلال باشد. از طرف دیگر مال زیاد مسئولیت زیادی را نسبت به آن دربردارد. بعنوان مثال حرص به جمع آوری اموال و بی اعتنایی به نیازمندان باعث بی تفاوتی نسبت به مشکلات دیگران خواهد شد و قساوت قلب نتیجه آن خواهد بود.

خداوند خطاب به حضرت موسی فرمود: ...ای موسی! ... به کسی به سبب زیادی مالش غبطه نخور! زیرا با زیادی مال، گناهان به سبب [ادا نکردن] حقوق واجب، زیاد میشود... به همین علت است که در روایت آمده: ای مردم! ... بدانید زیادی مال ، باعث فاسد شدن دین و سبب سنگدلی است... 

6.پرخوری

ادامه دارد ان شاء الله ...